Als ik mijn adres opgeef zijn er weinig niet-Groningers die niet wat verwonderd reageren. ‘Oude Kijk in ’t Jatstraat? Hoe schrijft je dat?’ En vooral: ‘Wat betekent dat??’
Het antwoord verschuilt zich in een gevelsteen, ingemetseld in de Oude Kijk in ’t Jatsraat 79 met de tekst: ick kick noch int.
Deze steen blijkt afkomstig van een in 1624 is afgebroken huis dat stond ter hoogte van nummer 67 met toen nog de volledige tekst: ick kick noch int jat. (Vergelijk met het Duitse Gasse..) Voor de voorbijganger uit die tijd was dit duidelijk: de kop op de gevelsteen keek nog het Jat in, een straat van de Vismarkt tot de noordelijke stadsmuur, waarop het Jat doodliep. Aan de smalle, min of meer rechte, verharde weg stonden vooral kleine eenlaags huizen die zich schurkten tegen de enkele grotere panden. En waar vooral aan het eind, bij de muur, het huisvuil zich ophoopte.
Wellicht was de gevelsteen een 17de -eeuws protest tegen deze beroerde woonomgeving? Al in 1600 was het volstrekt duidelijk dat Groningen uit de middeleeuwse voegen was gebarsten. En in 1615 was het stadsbestuur begonnen met het ontwikkelen van plannen om dit probleem het hoofd te bieden, waarbij werd gekozen voor een uiterst ambitieuze oplossing: een stadsuitleg, aan de noord- en oostkant die de stad in omvang vrijwel zou verdubbelen. Mét eigentijdse vestingwerken die de middeleeuwse bakstenen metershoge ommuring met stadspoorten moesten vervangen.
Kaart van de stadsuitleg, gravure Nicolaes Geelkercken, 1616, RHC Goninger Archieven (1536-3745)
Uiteindelijk zou echter pas in 1624, aan de kant van de geplande stadsuitleg bij de Boteringestraat met de afbraak van de ommuring worden begonnen. Na deze trage start ging men voortvarend te werk en ook het deel van de stadsmuur waarop het Jat doodliep, viel al snel ten prooi aan de slopershamer, mét het huis met de gevelsteen. Het Jat zou namelijk worden verlengd tot de Noorderhaven, waar een brug was gepland als directe verbinding met de nieuwe stadsuitleg. En het huis stond daarbij letterlijk in de weg. Wel bleef de gevelsteen gespaard. Deze zou later, worden ingemetseld in de gevel van het laatste huis van de doorgetrokken straat, nu met de tekst: ick kick noch int. Wellicht was de steen beschadigd geraakt, maar het is verleidelijk te bedenken dat het woord jat opzettelijk is weg gelaten. Anders dan op de oorspronkelijke plek, was het zicht hier namelijk niet beperkt tot het benauwde Jat. Bij de nieuwe brug aan het water van de Noorderhaven, was het zicht onbeperkt!.
De straatnaam Oude Kijk in’t Jatstraat ontstond overigens pas in 1739. Niet voor het hele vroegere Jat, maar vanaf de toen al bestaande Zwanestraat tot aan de Kijk in ’t Jatbrug. De toen al verder doorgetrokken straat, de stadsuitleg in, werd de Nieuwe Kijk in ‘t Jatstraat.
