Zoals de naam ‘de Laan’ al doet vermoeden is het een stille straat. Dat bracht een van de groepjes psychologiestudenten die bij mij het Observatiepracticum deden geheel zelfstandig op een idee voor hun onderzoek. Ze zouden een onderzoek uit de jaren 1970 van Latane & Darley naar het ‘omstandereffect’ repliceren. Dat onderzoek ging over hulpverlening aan onbekenden en het werd nogal bekend omdat er een tegenintuïtieve uitkomst was: In drukke straten werd er minder vaak spontaan hulp genoden dan in stille. Als verklaring werd het begrip ‘spreiding van verantwoordelijkheid’ gebruikt: Hoe meer mensen aanwezig, hoe minder ieder individu zich verantwoordelijk acht.
Zo gezegd zo gedaan. Een van de studenten zou het slachtoffer spelen en op straat gaan liggen, zowel in de Heerestraat als in de Laan en de overige drie leden zouden zich verdekt opstellen en de reacties van de voorbijgangers observeren.
Dus er lag een jongeman bewegingsloos in de Laan en toen bleek een zekere zwakte in het experiment: de Laan was zo stil dat er niemand langskwam. Na tien minuten kreeg men er eigenlijk wel genoeg van, maar juist op dat moment werd in de verte het geluid van een ambulance gehoord. Dat kwam naderbij en plotseling reden van twee kanten politieauto’s, gevolgd door twee ambulances de straat in om vlak bij het slachtoffer te stoppen. Dat slachtoffer herstelde op wonderbaarlijke wijze en trachtte te vluchten, maar te laat, hij werd in de kraag gevat en een barse agent vroeg waar hij mee bezig was. Op benauwde toon strak de student de historische woorden: ‘Dat moeten we doen van professor Van de Sande!’
Afijn, er was niets strafbaars gebeurd dus de student werd in vrijheid gesteld en de vier overheidsvoertuigen konden onverrichterzake terugkeren. Maar het muisje had nog wel een staartje. De politieambtenaren voelden zich kennelijk in het kruis getast en belden de universiteit met het dreigement dat de kosten van het uitrukken van vier voertuigen in rekening gebracht zouden worden. Dat bleef gelukkig bij een dreigement, want zo’n uitruk loopt in de papieren. Ik moest, na een behoorlijk fors standje beloven dat ik de jongelui voortaan beter in de hand zou houden.
U vraagt zich wellicht af waarom er met zoveel geweld werd opgetreden?
Nou, dat bevestigde toch wel een beetje het omstanderseffect: 112 was gebeld met de mededeling dat in de Laan een lijk lag met een plas bloed bij zijn hoofd en dat de beller aan moord dacht. Die voelde zich kennelijk in alle eenzaamheid toch wel wat verantwoordelijk.
